من نیش می‌زنم، پس هستم

مشخصه‌های عمومی آزار كلامی
١ـ آزار كلامی، جریحه‌دار كننده و دردآور است؛ به‌خصوص كه مورد انكار هم قرار بگیرد. وقتی استنباط همسر از آزار كلامی نادیده گرفته شده و به واقعیت وی هم هیچ اعتباری داده نشود، بخشی از رنج زن به سردرگمی او منتهی خواهد شد.
٢ـ آزار كلامی، ماهیت و توانایی‌های زن را مورد حمله قرار می‌دهد. زن ممكن است كم‌كم به این باور برسد كه یك جای كارش ایراد دارد یا توانایی انجام خیلی از كارها را ندارد.
٣ـ آزار كلامی یا آشكار است (شلیك‌های خشم، ناسزاگویی و دادن القاب ناجور) یا پنهان و بسیار بسیار نامحسوس (مثل شست‌و‌شوی مغزی). آزار كلامی آشكار، معمولاً سرزنش‌آمیز و منتقدانه است و در نتیجه باعث گیجی زن می‌شود. آزار كلامی پنهان كه نوعی تهاجم مخفی است، حتی گیج‌كننده‌تر است. هدف این است كه زن بدون آنكه بویی ببرد، به كنترل درآید.
٤ـ تحقیر در قالب آزار كلامی ممكن است به طریقه‌ای بسیار بی‌غل و غش و با دلواپسی ادا شود. به نمونه‌ای كه نرگس برایم تعریف كرد، توجه كنید: وقتی شوهرم آرام و با ملاحظه به من گفت: «دلیل واقعی اینكه ما هیچ‌وقت راجع به یك كتاب صحبت نكرده‌ایم این است كه معنی بعضی از عبارت‌های پیش پاافتاده را كه یك ایرانی متوسط هم می‌فهمد، تو نمی‌فهمی، فكر كردم شاید دلیل اینكه ما در ارتباط خود آن‌قدر دچار اشكال هستیم، همین باشد و شدیداً ناراحت و مأیوس شدم؛ از همه بدتر، علت همه ناراحتی‌هایم به گردن خودم افتاده بود!
٥ـ آزار كلامی، فریبكارانه و كنترل كننده است. معمولاً زن، از اینكه شوهرش او را فریب می‌دهد یا كنترل می‌كند، بی‌خبر است. با این همه، ممكن است متوجه شود كه زندگی‌اش زمین تا آسمان با چیزی كه در سر می‌پرورانده است، تفاوت دارد و آن‌قدرها كه دلش می‌خواست، خوشحال نیست.
٦ـ آزار كلامی، موذیانه و غافلگیر كننده است. آزار كلامی، زن را به طریقی مورد بی‌اعتنایی، بی‌احترامی و تحقیر قرار می‌دهد كه:
الف) معمولاً بدون آنكه خود بداند، مناعت طبعش به‌تدریج كاهش می‌یابد.
ب) بدون آنكه بداند، اتكا به نفس خود را از دست می‌دهد.
ج) ممكن است به‌طور خودآگاه یا ناخودآگاه سعی كند رفتارش را چنان تغییر دهد كه باعث ناراحتی شوهرش نشود و در نتیجه دیگر خودش هم ناراحتی نكشد.
د) ممكن است به‌طور نامحسوسی بدون آنكه خود بداند، شست‌و‌شوی مغزی شود.
همان‌طور كه «فرشته» توصیه می‌كند:
شما هرگز براساس آنچه دوستان‌تان می‌بینند و به زبان می‌آورند و چیزهایی كه شوهرتان راجع به خود و رابطه‌تان می‌گوید، قادر نیستید بگویید مورد آزار كلامی واقع می‌شوید. شما، نسبت به آن شرطی می‌شوید، گیج و منگ به دور خود می‌چرخید و بعد نمی‌فهمید چه دارد به سرتان می‌آید.
٧ـ آزار كلامی غیرقابل پیش‌بینی است. غیرقابل پیش‌بینی، بودن یكی از مشخصه‌های مهم آزار كلامی است. زن ـ همان‌طور كه قبلاً شرح دادیم ـ در اثر گوشه و كنایه‌ها، زخم‌زبان‌ها، سیخونك‌های غضبناك، تحقیرها یا اظهار نظرهای جریحه‌دار‌ كننده، جا می‌خورد و دچار ضربه و عدم تعادل روحی می‌شود. زن هر قدر هم باهوش، نكته‌سنج یا دقیق باشد، هرگز نه واقعاً می‌تواند آن را پیش‌بینی كند و نه اكثراً سر درمی‌آورد. چرا این برخوردهای ناراحت‌ كننده پیش می‌آیند و اصلاً چگونه باید جلوی آنها را گرفت.
٨ـ آزار كلامی، مقوله‌ای است مربوط به روابط بین دو نفر. وقتی یك زوج درباره مسئله‌ای واقعی جر و بحث می‌كنند، مثلاً اینكه چطور بچه‌ها را تربیت كنند یا چه مدت را جدا از یكدیگر یا با هم باشند، هر دو ممكن است، احساس خشم كنند. ولی هر دو می‌توانند بگویند: «این چیزی است كه از دست آن عصبانی هستم…» یا «این چیزی است كه می‌خواهم» و در نتیجه اگر طرفین نیت خوبی داشته باشند، مسئله حل می‌شود. در یك رابطه آزارنده از نظر كلامی، هیچ ضدیت خاصی وجود ندارد. مسئله فقط آزار رساندن است و این مسئله‌ای نیست كه حل بشود، به‌عبارتی تعطیل‌پذیر نیست.
٩ـ آزار كلامی، پیامی مضاعف در بر دارد. بین آنچه شوهر بر زبان می‌آورد و آنچه واقعاً احساس می‌كند، ناهماهنگی وجود دارد. به‌عنوان مثال، ممكن است در عین خرده‌گیری از همسرش، صادق و بی‌تكلف به نظر بیاید، یا ممكن است بگوید: «بنده عصبانی نیستم» در حالی‌كه خون جلوی چشمانش را گرفته و از فرط عصبانیت مثل لبو سرخ شده یا مثلاً همسرش را برای شام بیرون ببرد و از اول تا آخر شام حالتی سرد، بی‌اعتنا و نچسب به خود بگیرد.
و حال بشنویم از زبان خانم‌ها:
«می‌گوید مرا دوست دارد و می‌گوید هر چه دلش خواست می‌تواند به من بگوید».
«می‌گوید نظر همه برایش محترم است، ولی به من خرده می‌گیرد، از من انتقاد می‌كند و نظرها و احساسات مرا قبول ندارد».
«می‌گوید آدم آرام و آسان‌گیری است، اما روزی نیست كه ناراحت و عصبانی نباشد»
«می‌گوید حامی من است، در حالی‌كه من احساس می‌كنم با وجود او، تنها و منزوی هستم».
١٠ـ آزار كلامی، معمولاً پیش‌رونده است و از نظر شدت، تواتر و تنوع رو به افزایش می‌رود. به‌عنوان مثال، در اوایل، فرد آزارنده ممكن است با تحقیرهایی كه شكل شوخی به خود گرفته‌اند یا با دریغ داشتن جواب، همسرش را اذیت كند. كم‌كم سایر اشكال آزار كلامی اضافه می‌شوند. (این اشكال را تحت عنوان دسته‌بندی‌های آزار كلامی در ذیل آورده‌ایم).
در موارد بسیار متعددی، آزار كلامی به آزار جسمانی تغییر سطح می‌دهد. آزار جسمانی با هل‌ دادن‌ها، تنه‌زدن‌ها و… توسری زدن‌های اتفاقی به شكل نامحسوسی آغاز می‌شود و كم‌كم به كتك‌كاری واقعی منجر می‌شود. یكی از خانم‌ها می‌گفت كه این اواخر وقتی او و شوهرش نزدیك هم می‌ایستادند، كه مثلاً به نقشه‌ای نگاه كنند، می‌دید كه شوهرش عمداً روی پای او ایستاده است. وقتی صدایش در می‌آمد، شوهرش طوری رفتار می‌كرد كه گویی اصلاً متوجه نشده است و این عمل بارها و بارها تكرار شد.
همچنان با شدت یافتن آزار كلامی به سمت آزار جسمانی، فرد آزارگر ممكن است فضای همسرش را اشغال كند. یكی از خانم‌ها می‌گفت، هر بار كه با یك فنجان قهوه و بالش در یك صندلی قرار می‌گرفت و بنابر پیشامد یا كاری، لحظه‌ای اتاق را ترك می‌كرد، موقع برگشتن می‌دید كه شوهرش در صندلی او جا خوش كرده است. او می‌گفت فرقی نمی‌كرد من در چه صندلی‌ای می‌نشستم. شوهرم همیشه از خالی كردن آن صندلی خودداری می‌كرد. بعدها او متوجه شد كه وقتی می‌خواهد به یخچال یا ظرف‌شویی نزدیك شود، شوهرش جلوتر از او پیش‌قدم می‌شود. توجه به تغییر ماهیت آزار كلامی به آزار جسمانی مهم است، زیرا تجربه بالینی درمانگرانی كه به درمان زنان كتك‌خورده مبادرت می‌كنند، نشان می‌دهد كه همه زنان كتك‌خورده، قبلاً از نظر كلامی تحت آزار و اذیت قرار می‌گرفته‌اند.